Penelehhistory.com: Surabaya (25/10/24) – Een echtpaar uit Nederland, Max Meijer en Petra Timmer, deelden hun inzichten over het Algemeene Lion Gebouw (Gedung Singa) in Lodji Besar Peneleh Surabaya op donderdagavond (24/10/24). Dit evenement werd georganiseerd door Begandring Soerabaia, die regelmatig discussiebijeenkomsten organiseert over de geschiedenis van Surabaya.
Petra Timmer en Max Meijer zijn een professioneel onderzoeksduo op het gebied van erfgoed. Ze beheren een erfgoedadviesbureau genaamd TiMe Amsterdam. Tot nu toe heeft TiMe Amsterdam samengewerkt met Begandring Soerabaia in een gezamenlijke inspanning om de Europese begraafplaats Peneleh te revitaliseren in een programma genaamd Peneleh als een Levend Archief 2024.
Petra Timmer deelde tijdens de discussie die avond (24/10/24) haar inzichten over het Lion Gebouw „Nieuw Perspectief op Berlage“. Petra Timmer heeft de afgelopen jaren onderzoek gedaan naar het Lion Gebouw, dat een monumentaal gebouw was in het begin van de 19e eeuw. Het gebouw is zeer opvallend en anders dan de meeste gebouwen uit die tijd, niet alleen in Surabaya maar ook in heel Indonesië (het voormalige Nederlands-Indië).
Bij het delen van haar inzichten verdeelde Petra haar presentatie in drie delen. Ten eerste over ontwerp en stijl. Ten tweede over de geschiedenis van de bouw van het gebouw en ten derde over de mening van het publiek over de presentatie die Petra had gegeven als onderdeel van haar onderzoek naar het Lion Gebouw.
„Ik geef geen lezing maar deel mijn lopende onderzoek over Gedung Singa,“ zei Petra aan het begin van haar presentatie.
Wat Petra in het eerste deel van haar presentatie presenteerde, waren de decoraties of ornamenten aan de bovenkant van de gevel, inclusief de dakkapellen op het dak van het gebouw en de architectuur van het gebouw in het algemeen.
„Dit deel had ik eerder niet gezien. „Ik ontdekte het pas twee maanden geleden en het verraste me,“ legde Petra uit over de stijl in de afwerking van de top van het gebouw (kroon).
Wat Petra ontdekte was dat aan de bovenkant van het gebouw (kroon), zoals op de kozijnen van de dakkapellen en plinten, decoraties waren zoals die van de meeste traditionele huizen in Tanah Toraja. Naast de decoratie met kleurrijke verf is de vorm van het kozijn ook zoals het Javaanse architectuurmodel. Er is een mix van lokale Indonesische invloeden.
„Ik weet nog niet waarom Berlage juist voor deze vorm koos, maar ik weet dat hij dit altijd opzettelijk deed. Ik kan me voorstellen dat hij hierover overlegde met Nederlandse etnografie-experts die hem konden informeren over traditionele Indonesische architectuur. Wie dat geweest zou kunnen zijn, moet ik nog uitzoeken. Of misschien waren er publicaties over dit onderwerp die Berlage gezien zou kunnen hebben. Er zijn dus nog enkele vragen die ik moet oplossen voordat ik mijn nieuwe perspectieven publiceer,“ legt Petra uit.
Het Lion Gebouw zelf is ook het resultaat van een combinatie van een architect en twee kunstenaars. De architect is Berlage. De kunstenaars zijn Mendes Da Costa en Jan Toorop.
In haar presentatie nodigde Petra het publiek uit om aandacht te besteden aan het fysieke gebouw, dat het resultaat is van de samenwerking van drie experts. Het ontwerp van het gebouw is gemaakt door Berlage. Een paar leeuwenbeelden gemaakt door beeldhouwer Mendes Da Costa. De keramische mozaïekdecoratie is gemaakt door Jan Toorop.
Volgens Petra is er iets interessants, en dat is een van de focuspunten van haar onderzoek. Namelijk de buitenkant van het gebouw, waar er een Leeuwenbeeld-arrangement is aan de onderkant (voet van het gebouw) door Mendes Da Costa, een buitenlandse kunstenaar. Vervolgens is het lichaam van het gebouw versierd met geschilderde keramische mozaïeken door een kunstenaar van gemengde Javaans-Nederlandse afkomst. Vervolgens is de kroon van het gebouw (bovenkant) een lokaal patroon, dat een mix van Toraja- en Javaanse symboliek heeft.
Het concept van de buitenkant van de gevel, van voet tot kroon, geeft in één oogopslag de symbolische boodschap weer van de Drie Terrassen, wat over het algemeen een Javaans-Hindoeïstische filosofie is. Dit concept van drie stappen is gebruikelijk in de ruimtelijke indeling van de heiligdommen op de berg Penanggungan, het begrafeniscomplex van de heiligen en de ruimtelijke indeling die nog steeds wordt toegepast in de Balinese traditie.
Het concept van drie terrassen is zoals de Meru Drie Treden-vorm, die te vinden is op het dak van de Ampel- en Demak-moskeeën. Het concept van de Drie Treden is nJaba (buiten), Tengah (midden) en nJero (binnen). Het nJero- of bovenste deel is een belangrijk deel omdat het wordt beschouwd als het heiligdom waar de voorouders verblijven.
Bovendien is dit gebouw fysiek symmetrisch, wat evenwicht uitbeeldt. Evenwicht in architectuur is het belangrijkste principe in compositie, wat betekent dat de visuele aandacht van de twee delen aan weerszijden van het balanscentrum gelijk is.
Ondertussen betekent de filosofie van evenwicht voor gebouwbewoners het belang van het behouden van evenwicht in verschillende aspecten van het leven, zoals persoonlijk leven, werk en relaties tussen mensen en de relatie tussen mensen en God, om een gezond, harmonieus en gelukkig leven te bereiken.
Dit gebouw werd gebouwd in 1901. Berlage zelf was echter niet in Surabaya op het moment van de bouw van het gebouw. Berlage kwam pas in 1923 naar Nederlands-Indië en Surabaya. Echter, rapporten over de voortgang van de bouw inclusief foto’s van gebouwen werden periodiek en regelmatig naar Nederland gestuurd, zodat Berlage de bouwactiviteiten kon volgen.
Max Meijer, een museoloog, suggereerde het gebruik van gebouwen die over het algemeen als koloniale gebouwen worden beschouwd.
„Het zijn koloniale gebouwen, maar dat is verleden tijd. Nu behoren ze tot jullie, de lokale bevolking en Indonesiërs. Gebruik ze dan voor economische, educatieve en onderzoeksdoeleinden. Onthoud dat de arbeiders lokaal waren en de bouwmaterialen uit lokale bronnen kwamen,“ legde Max uit, die ook zijn perspectief op het Lion Gebouw toevoegde.
Aan het einde van Petra’s presentatie opende ze een vraag- en opmerkingenronde als feedback op het lopende onderzoek. Petra en het Berlage di Nusantara (BdN)-team hebben een boek geproduceerd, getiteld Berlage in de Nusantara, ter herdenking van 100 jaar aanwezigheid van Berlage in de archipel. Dit boek werd gelanceerd in de stad Amsterdam in juni 2024 en in oktober in Jakarta 2024. Dit boek is gezamenlijk geschreven door een team uit Nederland en Indonesië.
„En ik hoop echt samen te werken met Indonesische erfgoedexperts en liefhebbers. Omdat het niet alleen gaat over Berlage, maar ook over de mensen en geschiedenis van Surabaya. Dit collectieve onderzoek is wat ik hoop dat mogelijk is in de nabije toekomst“, zei Petra aan het einde van de discussie. (nng)